کمبود آهن در کودکان تازه متولد شده یک مشکل شائع در حوزه سلامت آن ها است. این وضعیت می‌تواند به رشد کودکان آسیب بزند و باعث خستگی و ضعف شدید آن‌ها شود. کمبود آهن به صورت مزمن نیز می‌تواند تأثیرات منفی بر سلامت روانی کودکان داشته باشد و مشکلات جدی‌تری را به همراه بیاورد. به همین دلیل تشخیص و درمان به موقع کمبود آهن در کودکان نوپا اهمیت دارد.

بخوانید:  نکاتت مهم در پرستاری از کودک در خانه

در ادامه مقاله در مورد کم خونی در کودکان نوپا علل احتمالی، علائم، اثرات طولانی مدت آن بر سلامت کودک، درمان و پیشگیری موثر را توضیح می دهیم پس همراه ما باشید.

کم خونی در کودکان نوپا چیست؟

کم خونی وضعیتی است که در آن بدن کودک نوپا دارای تعداد کم گلبول های قرمز خون (RBCs) می شود که همواره سطح هموگلوبین – ترکیب حامل اکسیژن در گلبول های قرمز را کاهش می دهد. هموگلوبین، یک مولکول پروتئین، به اکسیژن در ریه ها متصل می شود و آن را از طریق خون به قسمت های مختلف بدن می رساند. سطوح پایین هموگلوبین منجر به گردش خون ناکافی اکسیژن می شود.عدم دسترسی به اکسیژن کافی برای سلول‌ها، توانایی انجام فرآیندهای حیاتی سلولی را کاهش می‌دهد. این وضعیت در برخی جنبه‌های زندگی کودکان نوپا تأثیرگذار است . به خصوص در حوزه رشد و رفاه سالم. کم خونی می‌تواند منجر به بیماری‌های عمومی و تاخیر در رشد در میان این گروه از کودکان شود.

بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، در سال 2019، تقریباً 39.8 درصد از کودکان نوپا در رده سنی 6 تا 59 ماهه، تحت تأثیر کم خونی قرار گرفته‌اند.

بنابراین، بیایید نگاهی بیندازیم به آنچه منجر به کاهش شمارش خون در کودکان نوپا می شود.

چه چیزی باعث کم خونی در کودکان نوپا می شود؟

سه دلیل اصلی برای ایجاد کم خونی در کودکان نوپا وجود دارد:

1. تخریب سریع گلبول های قرمز

تخریب گلبول های قرمز یک فرآیند طبیعی است و به آن همولیز می گویند. با این حال، در سناریوهای خاص، بدن قادر به متعادل کردن سرعت تخریب و تولید گلبول های قرمز نیست. منجر به کسری می شود که به آن کم خونی همولیتیک می گویند و این به دلایل مختلفی ایجاد می شود که در درجه اول ژنتیکی هستند.

a- بیماری سلول داسی شکل: این اختلال ژنتیکی باعث می‌شود که گلبول‌های قرمز به جای شکل مقعر دایره‌ای طبیعی، یک شکل داسی یا C غیرطبیعی ایجاد کنند. این ناهنجاری باعث می‌شود گلبول‌های قرمز چسبنده شوند و در رگ‌های خونی جمع شوند. از آنجایی که مقدار کمتری خون به بافت‌های مختلف بدن می‌رسد، سلول‌ها از اکسیژن محروم می‌شوند. گلبول های قرمز داسی شکل نیز طول عمر کوتاهی بین 10 تا 20 روز در مقایسه با عمر 120 روزه یک گلبول قرمز معمولی دارند . بدن قادر به تولید گلبول های قرمز سالم نیست که منجر به کاهش تعداد گلبول های قرمز و در نهایت کم خونی می شود.

b- تالاسمی: به دلیل از دست دادن ژن ها ایجاد می شود. مغز استخوان کمتر از حد معمول گلبول های قرمز تولید می کند. این بدان معناست که تعداد گلبول های قرمز تخریب شده بیشتر از تولید شده است. تعداد کم گلبول های قرمز سطح هموگلوبین را کاهش می دهد و در نتیجه باعث کم خونی می شود. کم خونی یکی از چندین علامت تالاسمی است.

c- اسفروسیتوز ارثی: این نیز یک مشکل ژنتیکی است که در آن گلبول های قرمز شکل کروی غیر طبیعی با پوسته بیرونی شکننده دارند. این گلبول های قرمز معیوب نیز طول عمر کوتاهی بین 10 تا 30 روز دارند. از بین رفتن سریع گلبول های قرمز با تولید گلبول های قرمز معیوب بیشتر در نهایت باعث کم خونی می شود .

d- کمبود G6PD: G6PD مخفف گلوکز-6-فسفات دهیدروژناز است، که آنزیمی است که توسط گلبول های قرمز تولید می شود تا از خود در برابر مواد بالقوه مضر مانند داروها یا عوامل بیماری زا که در خون نیز جریان دارند، محافظت کنند. در کودکان نوپا با کمبود G6PD، گلبول های قرمز قادر به تولید آنزیم کافی نیستند یا آنزیم تولید شده به درستی عمل نمی کند . از آنجایی که G6PD قادر به محافظت از گلبول های قرمز خون نیست، آنها شکننده می شوند و به راحتی از بین می روند و منجر به کم خونی می شوند.

2. تولید ضعیف گلبول های قرمز

زمانی که مغز استخوان قادر به تولید تعداد کافی گلبول های قرمز نباشد، آنمی آپلاستیک نامیده می شود . دلایل متعددی برای تولید ضعیف گلبول های قرمز توسط مغز استخوان وجود دارد.

 کمبود آهن: کم خونی فقر آهن (IDA) نوع اصلی کم خونی در میان کودکان نوپا است . زمانی اتفاق می‌افتد که کودک نوپا از رژیم غذایی کافی آهن دریافت نمی‌کند. حتی در کودکان نوپایی که اضافه وزن دارند یا کسانی که سالم به نظر می رسند نیز ممکن است رخ دهد . با دریافت ضعیف آهن، مغز استخوان قادر به تولید هموگلوبین کافی نیست، در نتیجه بر تولید گلبول‌های قرمز تأثیر می‌گذارد و منجر به کم خونی می‌شود.

کمبود ویتامین: کمبود ویتامین های B9 (فولات)، B12 (کوبالامین) و C (اسید اسکوربیک) می تواند باعث کم خونی شود. کمبودی می تواند به دلیل مصرف ناکافی غذاهای غنی از ویتامین یا مصرف داروهایی باشد که در جذب این ویتامین ها اختلال ایجاد می کنند. وقتی صحبت از ویتامین B12 به میان می آید، ممکن است کودک نوپا ویتامین کافی از رژیم غذایی دریافت کند، اما بدن هیچ کدام از آن را جذب نمی کند. این به دلیل ژن های معیوب رخ می دهد و کم خونی ناشی از چنین شرایطی را کم خونی خطرناک می نامند.

کم خونی ناشی از بیماری ها: برخی از بیماری ها به طور موقت تولید گلبول های قرمز را متوقف یا کند می کنند. همچنین می‌تواند اندازه گلبول‌های قرمز را کوچک کند و باعث کم‌خونی میکروسیتیک شود. برخی از بیماری هایی که باعث ایجاد چنین کم خونی می شوند عبارتند از:

لوسمی (سرطان)

HIV/AIDS 

میلوفیبروز (بیماری مغز استخوان )

بیماری های بیماری زا که بر گلبول های قرمز تأثیر می گذارند مانند مالاریا نیز ممکن است باعث کم خونی کوتاه مدت شوند که در آن کم خونی با تب مالاریا همراه است .

3. از دست دادن گلبول های قرمز

گاهی اوقات کم خونی ممکن است به این دلیل اتفاق بیفتد که بدن گلبول های قرمز سالم خود را از دست می دهد. سناریوهای زیر می تواند منجر به کم خونی از این نوع شود:

 خونریزی به دلیل آسیب: از دست دادن قابل توجه خون به دلیل آسیب خارجی یا داخلی می تواند بدن را از گلبول های قرمز سالم تخلیه کند. حوادث مزمن مانند خونریزی بینی نیز ممکن است باعث کم خونی شود. مغز استخوان ممکن است برای جبران فقدان زمان ببرد، که ممکن است منجر به کم خونی کوتاه مدت در کودک نوپا شود.

 کم خونی حاد به دلیل بیماری مزمن: برخی از بیماری های مزمن می توانند باعث شوند گلبول های قرمز اغلب از بدن خارج شوند. به عنوان مثال بیماری التهابی روده (IBD) است که گروهی از بیماری ها است که بر سیستم گوارشی تأثیر می گذارد. این بیماری باعث التهاب و پارگی پوشش داخلی روده می شود و باعث خونریزی داخلی و از دست دادن گلبول های قرمز از طریق مدفوع می شود.

یک کودک نوپا ممکن است به هر یک از دلایل فوق دچار کم خونی شود. با این حال، برخی از کودکان نوپا در معرض خطر بیشتری نسبت به دیگران هستند.

کودکان نوپا در معرض خطر کم خونی

شرایط و سناریوهای زیر می تواند خطر ابتلا به کم خونی در کودک نوپا را افزایش دهد:

• کودکان نوپا که بیش از حد شیر گاو مصرف می کنند: شیر گاو منبع ایده آلی از آهن برای کودکان نوپا نیست. در واقع، شیر ممکن است جذب آهن از منابع غذایی دیگر را برای بدن دشوارتر کند. بنابراین، متخصصان اطفال توصیه می کنند از دادن بیش از 24 اونس (710 میلی لیتر) شیر گاو در روز به کودک نوپا برای جلوگیری از احتمال کم خونی فقر آهن جلوگیری شود.

• تولد زودرس: اگر کودک نوپا نارس به دنیا بیاید، احتمال ابتلا به کم خونی 85 درصد بیشتر است . نوزادان نارس نیز ممکن است دیرتر از حد معمول شروع به مصرف غذای جامد کنند که دلیل آن کندی رشد دستگاه گوارش است که مصرف آهن را بیشتر کاهش می دهد و خطر کم خونی را افزایش می دهد.
• وزن کم هنگام تولد: کودکان نوپا با زایمان کامل، اما با وزن کم هنگام تولد نیز می توانند مستعد کم خونی باشند. وزن کم هنگام تولد می تواند ناشی از کم خونی مادر در دوران بارداری، به ویژه در سه ماهه سوم باشد.

علیرغم خطر کم یا زیاد کم خونی کودک نوپا، ضروری است که مراقب علائم این بیماری باشید.

علائم کم خونی در کودکان نوپا چیست؟

کودک نوپای مبتلا به کم خونی علائم زیر را از این وضعیت نشان می دهد:

• رنگ پریدگی پوست و ناخن یکی از اولین علائم کم خونی در کودکان نوپا است. پوست رنگ پریده در اطراف چشم و بستر ناخن قابل توجه است. لب ها با رنگ سفید مایل به تغییر رنگ به نظر می رسند.

• کودک نوپا ضعیف و خسته به نظر می رسد و همچنین ممکن است احساس سرگیجه کند . آنها حتی با حداقل فعالیت بدنی به سرعت خسته می شوند.

• عدم علاقه به بازی و سایر فعالیت هایی که کودک نوپا معمولاً دوست دارد وجود خواهد داشت . آنها همچنین تحریک پذیرتر و بداخلاق تر به نظر می رسند.

• کودک نوپا کم خون دچار مشکل تنفسی می شود و مکرراً هوا را نفس می کشد.

• برخی از کودکان نوپا مبتلا به کم خونی ممکن است دچار تورم در دست و پا شوند.

• کودک نوپا به طور کلی از دست دادن علاقه به غذا با مقاومت نشان داده شده در برابر خوردن نشان می دهد.

• پیکا وضعیتی است که در آن کودک نوپا مواد غیر غذایی مانند خاک رس، گچ، گرد و غبار، یخ، کاغذ و غیره می خورد. این یک شاخص حیاتی از کمبود مواد مغذی است و می تواند برای کودک نوپا خطرناک باشد زیرا ممکن است به طور تصادفی یک ماده سمی را بخورد.

• قلب ممکن است در پمپاژ خون مشکل داشته باشد و ممکن است ضربان قلب سریعتر و نامنظم با سوفل قلبی مکرر ایجاد شود.

• سطوح پایین هموگلوبین باعث می شود که سلول ها اکسیژن کمتری برای رشد دریافت کنند. بنابراین، کودک نوپای مبتلا به کم خونی نسبت به سایر کودکان نوپا سالم افزایش قد و وزن ضعیفی خواهد داشت.

اگر متوجه این علائم شدید و مشکوک به کم خونی هستید، فوراً کودک نوپای خود را برای تشخیص و درمان رسمی نزد پزشک ببرید.

کمبود آهن در کودکان  نوپا چگونه تشخیص داده می شود؟

روش های غربالگری زیر به تایید کم خونی در کودک نوپا کمک می کند:

1. شمارش گلبول های قرمز خون: نمونه خون برای اندازه گیری تعداد کل گلبول های قرمز قدیمی و جدید جمع آوری می شود. نسبت گلبول های قرمز جوان به پیر تعیین می کند که آیا بدن در تولید گلبول های قرمز تازه مشکل دارد یا خیر. آزمایش هماتوکریت برای تعیین درصد پلاسمای خون ساخته شده از گلبول های قرمز انجام می شود . پزشک حتی ممکن است یک آزمایش مدفوع انجام دهد تا بررسی کند که آیا RBC به دلیل خونریزی داخلی یا بیماری از بدن خارج می شود .

2. آزمایشات آهن: میزان کل آهن موجود در خون همراه با قابلیت اتصال به آهن گلبول های قرمز خون اندازه گیری می شود . برای تشخیص کم خونی فقر آهن استفاده می شود.

3. الکتروفورز هموگلوبین: انواع مختلفی از هموگلوبین وجود دارد و الکتروفورز نوع موجود در خون کودک نوپا را تعیین می کند. این آزمایش در تشخیص اختلالات ژنتیکی که می تواند منجر به کم خونی شود، مفید است. به عنوان مثال، اگر کودک نوپا دارای هموگلوبین S در گلبول های قرمز خود باشد، در این صورت بیماری سلول داسی شکل در او تشخیص داده می شود که یکی از علل کم خونی است.
   

4. بیوپسی مغز استخوان: یک جراح اطفال بیوپسی مغز استخوان را در بیمارستان انجام می دهد. یک سوزن کوچک به استخوان ران وارد می شود و نمونه ای از بافت نرم داخلی برای تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی استخراج می شود. این آزمایش زمانی انجام می شود که گمان می رود کم خونی در نتیجه سرطان یا بیماری مغز استخوان باشد .

پس از تشخیص قطعی کم خونی به کودک نوپا دوره درمان داده می شود

کمبود آهن در کودکان نوپا چگونه درمان می شود؟

درمان بستگی به علت زمینه ای این بیماری دارد. برای درمان از روش های زیر استفاده می شود:

1. مکمل های آهن کافی در رژیم غذایی کودک نوپا گنجانده می شود تا از رسیدن سطح هموگلوبین به سطح سالم اطمینان حاصل شود. همچنین به والدین توصیه می شود که با یک متخصص تغذیه کودکان ملاقات کنند تا یک نمودار رژیم غذایی با غذاهایی که ذخایر آهن را در بدن بهبود می بخشد تهیه کنند.

مطالب مرتبط: 11 غذای سالم غنی از آهن برای کودکان نوپا و 7 دستور غذا برای امتحان

2. برای درمان کم خونی به کودک نوپا ویتامین هایی به شکل ویتامین های غذایی و مکمل ها داده می شود.

3. در مواردی مانند تالاسمی و کم خونی داسی شکل، که در آن بدن به طور ذاتی قادر به تولید تعداد کافی گلبول قرمز نیست، کودک نوپا ممکن است برای مدیریت کم خونی نیاز به تزریق خون داشته باشد. چنین تزریقاتی توسط متخصص اطفال از طریق قطره وریدی و طی چند ساعت انجام می شود. کودک نوپا باید هر هفته یا طبق تجویز پزشک برای تزریق مکرر خون تازه برگردد.

4. اگر کم خونی نتیجه مشکل مغز استخوان باشد، پزشک ممکن است پیوند مغز استخوان را پیشنهاد کند. پیوند به ویژه در مورد لوسمی که مغز استخوان قادر به تولید گلبول های قرمز سالم نیست مفید است. پیوند یا با سلول‌های مغز استخوان خود کودک نوپا (از استخوان‌های سالم) یا از یک اهداکننده انجام می‌شود.

5. طحال عضوی است که گلبول های قرمز را از بین می برد تا راه را برای گلبول های جدید باز کند. هنگامی که بدن بیشتر از تولید گلبول های قرمز گلبول های قرمز را از بین می برد، طحال را می توان با داروها از انجام این کار منع کرد. اگر داروها مؤثر نباشند، پزشک ممکن است برداشتن طحال را با جراحی به عنوان آخرین راه حل در نظر بگیرد.

درمان کم خونی برای پیشگیری از چندین اثر طولانی مدت این بیماری حیاتی است

اثرات دراز مدت کم خونی

هنگامی که کم خونی در کودکان نوپا نادیده گرفته شود و درمان نشود، می تواند منجر به عوارض زیر شود:

1. مهارت‌های شناختی ضعیف و مشکلات اجتماعی: مطالعات نشان می‌دهد که کودکان نوپا مبتلا به کم خونی مزمن، حتی پس از اینکه از سنین نوپا رشد می‌کنند، مهارت‌های شناختی ضعیفی مانند نمرات بهره هوشی (IQ) پایین‌تری دارند. ممکن است بعداً در زندگی دچار مشکلات رفتاری و اجتماعی شوند .

مرتبط: 23+ فعالیت برای ارتقای رشد شناختی در کودکان نوپا

2. تأخیر در رشد فیزیکی: گردش ضعیف اکسیژن در بدن می‌تواند باعث عقب‌گردی شدید در رشد سلولی شود و منجر به تاخیر در رشد شود. این بدان معناست که کودک نوپای مبتلا به کم خونی درمان نشده در مقایسه با کودکان نوپا سالم کوتاه تر و کم وزن تر خواهد ماند.

3. ایمنی ضعیف: در صورت کم خونی ناشی از فقر آهن درمان نشده، کودک نوپا ممکن است در نهایت دچار نقص ایمنی شود. این به این دلیل است که آهن به حفظ سلامت سلول های T-helper، یک گروه حیاتی از سلول های سیستم ایمنی کمک می کند. آهن ناکافی می تواند منجر به سلول های T-helper کمتر کارآمد شود که بر ایمنی کلی کودک نوپا تأثیر می گذارد.

4. رفاه عمومی ضعیف: خستگی مداوم، کم اشتهایی و خواب آلودگی می تواند منجر به سلامت کلی ضعیف شود و بر رفاه عمومی کودک نوپا تأثیر بگذارد.

از آنجایی که کم خونی پتانسیل ایجاد پیامدهای نامطلوب برای سلامتی را دارد، باید راه های پیشگیری از این بیماری را بدانید

چگونه از کم خونی در کودکان نوپا پیشگیری کنیم؟

برای پیشگیری از کم خونی در کودکان نوپا باید مراحل زیر را رعایت کرد:

1. مصرف کافی آهن: طبق آکادمی اطفال آمریکا (AAP)، نیاز روزانه به آهن برای یک کودک نوپا (12 تا 36 ماهگی) 7 میلی گرم (است. آکادمی می‌گوید که کودکان نوپا می‌توانند از طریق مصرف غذاهای غنی از آهن، کمک‌های غذایی توصیه‌شده (RDA) را به راحتی دریافت کنند. گوشت ها، از جمله جگر، حاوی حداکثر آهن هستند، در حالی که آهن کافی را می توان از منابع گیاهی مانند آلو، اسفناج و آجیل نیز به دست آورد . دادن غذاهای غنی شده با آهن مانند غلات و کراکر برای کودکان نوپا می تواند بدون هیچ مشکلی به RDA کمک کند.

2. مصرف کافی ویتامین: ویتامین B9 (همچنین به نام اسید فولیک یا فولات نیز شناخته می شود)، کمبود B12 و C با شروع کم خونی مرتبط است. RDA ویتامین B9 برای کودکان نوپا 150 میکروگرم، ویتامین B12 0.9 میکروگرم و ویتامین C 15 میکروگرم است ( . AAP بیان می کند که کودکان نوپا که یک رژیم غذایی متعادل دریافت می کنند نیازی به مکمل های ویتامین ندارند زیرا رژیم غذایی آنها ویتامین های مورد نیاز را تامین می کند.
3. غذاهای غنی شده با آهن برای نوزادان: برای جلوگیری از کمبود آهن در طول انتقال از شیر مادر به غذای جامد، ممکن است به کودک شیر خشک، شیرخشک و غذاهای شیرگیری غنی شده با آهن بدهید.

4. شیر خشک را به شیر گاو ترجیح دهید: بعد از شش ماهگی، نوزادان اغلب آهن کافی از طریق شیر مادر یا شیر معمولی گاو دریافت نمی کنند. شیر گاو مقادیر کمتری آهن نسبت به شیر خشک غنی شده برای نوزادان دارد . بنابراین مصرف شیر گاو را کاهش دهید و آن را با غذاهای غنی از آهن جایگزین کنید. همچنین، از آنجایی که شیر منبع غنی کلسیم است، در صورت مصرف بیش از حد، می تواند در جذب آهن اختلال ایجاد کند.
5. درمان یا مدیریت علت زمینه‌ای: اگر کم خونی با سرطان یا بیماری مغز استخوان مرتبط باشد، برای جلوگیری از شروع کم‌خونی باید این شرایط درمان شوند. برخی بیماری ها مانند HIV، بیماری التهابی روده، تالاسمی و بیماری سلول داسی شکل پیشرونده هستند . یعنی هیچ درمانی برای این شرایط وجود ندارد. با این حال، مدیریت کارآمد آنها می تواند به مدیریت موفقیت آمیز کم خونی در کودک نوپا کمک کند.

سوالات متداول

1. آیا کم خونی با اوتیسم ارتباط دارد؟